Nga: ALTIN JOKA
Në vitin 2023 , Organizata Botërore e Strokeve raportoi se deri në vitin 2050 numri i njerëzve që vdisnin nga goditja në tru pritej të rritej me 50%, dhe personat nën 55 vjeç ishin ata që kishin më shumë gjasa të prekeshin.Aktualisht ka pesë milionë vdekje në vit nga goditjet në tru. Kjo shifër është shumë, njerëz që vdesin nga një sëmundje kryesisht e parandalueshme.
ÇFARË ËSHTË GODITJA NË TRU?
Ndonjëherë i quajtur një aksident cerebrovaskular, goditja ndodh kur furnizimi me gjak në një pjesë të trurit bllokohet, ose nga një mpiksje (goditje ishemike) ose nga një plasje e arterieve (goditje hemorragjike). Një mpiksje e përkohshme mund të shkaktojë një lloj goditjeje të quajtur sulm ishemik kalimtar (TIA). Kur ndodh goditja në tru, qelizat e trurit që janë të privuara nga gjaku dëmtohen ose vdesin.
Tragjedia është se shumica e goditjeve në tru janë të shmangshme.
ÇFARË E SHKAKTON GODITJEN NË TRU?
Goditja në tru është tani shkaku i dytë kryesor i vdekjeve globalisht, pas sëmundjes koronare të zemrës.
Faktorët e rrezikut janë të njëjtë për të gjitha moshat dhe përfshijnë presionin e lartë të gjakut, diabetin, duhanin, stresin, ushqimin e përpunuar,qëndrimi vonë pa gjumë.
Pastaj është ajo që quhet në mënyrë të paqartë si “dietë e varfër”. Çfarë do të thotë kjo është e hapur për debat, duke pasur parasysh se kaq shumë njerëz nuk e kanë idenë se çfarë përbën një dietë e mirë. Një nga lojtarët kryesorë në debatin mbi dietën, ai që rrallë e kalon në fazën kryesore të ndërgjegjësimit publik, është diçka që quhet homocisteinë.
Homocisteina (Hcy) është një aminoacid që përmban squfur që trupi prodhon gjatë një procesi të quajtur metilim. Hcy totale e tepërt – homocisteinemia – dëmton strukturat vaskulare dhe është një shënues kryesor i kushteve të ndryshme shëndetësore, duke përfshirë goditjen në tru.
Truri është veçanërisht i ndjeshëm ndaj Hcy të lartë. Në një studim të botuar në revistën Stroke , nivelet e Hcy u matën në një total prej 3,799 pacientësh të shtruar në spital për goditje akute ishemike. Ata u monitoruan për më shumë se 48 muaj dhe ata që në fillim të studimit kishin nivelet më të larta të Hcy ishin ata që kishin më shumë gjasa të vdisnin nga goditja në tru gjatë periudhës së ndjekjes. Ata me Hcy më të ulët kishin më pak gjasa të vdisnin.
A është Hcy i lartë një faktor tek të rinjtë me goditje në tru? Kështu duket. Një studim i 71 pacientëve spitalorë me një moshë mesatare 35.6 vjeç zbuloi se pak më shumë se gjysma kishin homocisteinë jashtëzakonisht të lartë. Sipas studiuesve, ky studim tregoi një lidhje “të fortë” midis homocisteinës dhe goditjes ishemike, diçka që është vërejtur më parë në studime të ngjashme.
Çfarë e shkakton rritjen e s?
Homocisteina krijohet nga demetilimi i aminoacidit esencial metioninë. Metilimi është një proces biokimik ku një grup metil (një atom karboni i lidhur me tre atome hidrogjeni) transferohet në struktura të tjera si ADN, hormone dhe neurotransmetues, duke modifikuar aktivitetin e tyre dhe duke i lejuar ata të funksionojnë në mënyrë efikase.Metilimi është diçka që ndodh miliarda herë çdo sekondë. Por procesi mund dhe shkon keq: pa një furnizim adekuat të disa lëndëve ushqyese, metilimi është i dëmtuar. Këto lëndë ushqyese janë vitamina B12 dhe folati.
Kur metilimi është i dëmtuar, homocisteina fillon të grumbullohet.
Burimet më të mira të folatit përfshijnë mëlçinë e viçit dhe qengjit, perimet me gjethe jeshile, si spinaqi dhe brokoli, fasulet, avokado, vezët etj..
Vitamina B12 është ajo e ndërlikuara, ajo që ka më shumë gjasa të mungojë në dietë.
Ka dy grupe njerëzish që kanë më shumë gjasa të kenë mungesë të B12: vegjetarianët/veganët dhe të moshuarit.
Është vlerësuar se 10%–15% e njerëzve mbi moshën 60 vjeç kanë mungesë të vitaminës B12. Kjo mungesë i atribuohet prevalencës së lartë të atrofisë gastrike tek të moshuarit, një gjendje që pengon përthithjen e kësaj vitamine B.
Shkaqe të tjera të mungesës së B12 përfshijnë anemi pernicioze, duhanpirje dhe medikamente të caktuara, veçanërisht metformina dhe antacidet.
Një tjetër shkak i mundshëm i mungesës së vitaminës B12 është një variant gjenetik, veçanërisht një mutacion i MTHFR. MTHFR është enzima që zbërthen homocisteinën dhe gjeni për këtë enzimë mund të ndryshojë. Mutacionet mund të shkaktojnë një sërë problemesh shëndetësore, duke përfshirë mpiksjen e gjakut, sulmin në zemër dhe goditjen në tru.
Të gjithë trashëgojnë dy gjene MTHFR, një nga secili prind. Dy llojet e zakonshme të varianteve që mund të çojnë në homocisteinë të lartë janë C677T dhe A1298C. Një mutacion i C677T prek rreth 30%-40% të popullsisë amerikane. Dihet më pak për frekuencën e mutacioneve A1298C. Kushdo që ka mungesë të vitaminës B12 pa ndonjë arsye të dukshme, duhet të marrë në konsideratë testimin për mutacionin MTHFR.
Çfarë është HCY e lartë?
Gama normale e agjërimit të Hcy totale (tHcy) konsiderohet gjerësisht të jetë 5-15 μmol/l. Hcy i ngritur zakonisht përcaktohet si një lexim mbi 15 μmol/l. Megjithatë, disa studime kanë treguar se ekziston një rrezik thelbësor në nivelet prej 10 μmol/l. Çdo rritje prej 5 μmol/l shoqërohet me rreth 20% rritje të rrezikut të sëmundjeve koronare të zemrës.
Në vitin 2017, revista Neurology Clinical Practice raportoi rastin e një burri vegjetarian 35-vjeçar me goditje të përsëritur. Ai kishte vështirësi në të folur dhe dobësi në fytyrën e djathtë. Testet zbuluan se ai kishte mungesë të vitaminës B12 dhe folatit, së bashku me një mutacion MTHFR. Ai iu nënshtrua një trombektomie mekanike (heqja e mpiksjes) dhe iu vendos statina dhe aspirinë me dozë të ulët. Tre muaj më vonë, një MRI zbuloi se ai kishte pasur një goditje tjetër të vogël. Në hetime të mëtejshme, u zbulua se ai kishte “homocisteinë të ngritur dukshëm” – 55.7 μmol/l.
Burrit iu dhanë injeksione prej 1000 mcg vitaminë B12 në ditë, dhe më vonë suplemente orale. Atij iu dha gjithashtu acid folik, forma shtesë e folatit. Pas dy muajsh simptomat e tij “u përmirësuan në mënyrë dramatike” dhe homocisteina ishte ulur në 28.5. Ai vazhdoi me suplemente të vitaminës B dhe 18 muaj pas diagnozës fillestare, homocisteina e tij ishte ulur më tej në 12 normale.
Plotësimi me vitamina B, veçanërisht B12 dhe acid folik, konsiderohet një mënyrë e sigurt dhe me kosto efektive për të ulur nivelet e homocisteinës dhe për këtë arsye për të ulur rrezikun e goditjes në tru.
